కంప్ట్రోలర్‌ అండ్‌ ఆడిటర్‌ జనరల్‌ (CAG)
- రాజ్యాంగంలో పొందుపరిచినవాటిలో కాగ్‌ అన్నింటికంటే ముఖ్యమైన వ్యవస్థ- బీఆర్‌ అంబేద్కర్‌
- కాగ్‌ గురించి రాజ్యాంగంలోని 148 నుంచి 150 వరకు ఉన్న ఆర్టికల్స్‌ పేర్కొంటున్నాయి. దీనిని బ్రిటిష్‌ రాజ్యాంగం నుంచి గ్రహించారు.
- 148 ఆర్టికల్‌- కాగ్‌ నియామకం తొలగింపు, జీతభత్యాల గురించి పేర్కొంటుంది.
- కాగ్‌ను రాష్ట్రపతి నియమిస్తారు.
- అర్హతలు- కేంద్ర ప్రభుత్వంలో ఉన్నత ఉద్యోగి అయి ఉండాలి.
- ప్రభుత్వ కార్యకలాపాల్లో నిష్ణాతులై ఉండాలి.
- సాధారణంగా ఇండియన్‌ ఆడిట్‌ & అకౌంట్స్‌ సర్వీస్‌ నుంచి తీసుకుంటారు.
- ప్రమాణ స్వీకారం- రాష్ట్రపతి ద్వారా 3వ షెడ్యూల్‌లో పేర్కొన్న విధంగా ప్రమాణ స్వీకారం ఉంటుంది.
- జీతభత్యాలు- పార్లమెంట్‌ చట్టం ప్రకారం ఉంటాయి.
- సుప్రీంకోర్ట్‌ జడ్జి వేతనంతో సమానంగా పొందుతారు.
- రాజీనామా చేయాలనుకుంటే తన రాజీనామా లేఖను రాష్ట్రపతికి పంపాలి.
- తొలగింపు- సుప్రీంకోర్టు జడ్జిలను తొలగించే విధంగానే (పార్లమెంట్‌ అభిశంసన తీర్మానం ఆమోదించడం ద్వారా) రాష్ట్రపతి తొలగిస్తారు.
149 ఆర్టికల్‌- కాగ్‌ అధికారాలు, విధులు
- ఇది రాజ్యాంగబద్ద సంస్థ. ప్రభుత్వ యంత్రాంగంలో భాగం కాదు.
- కేంద్ర, రాష్ట్రప్రభుత్వ వ్యయాలు, ప్రభుత్వ రంగ సంస్థల ఆదాయ, వ్యయాలను ఆడిట్‌ చేసే స్వతంత్ర సంస్థ.
- భారత సంఘటిత నిధి & రాష్ట్ర సంఘటిత నిధి నుంచి చేసిన వ్యయాన్ని పరిశీలించడం.
- ప్రభుత్వ ఖాతాలకు సంబంధించి కేంద్ర, రాష్ట్ర ప్రభుత్వాల లావాదేవీలన్నింటిని ఆడిట్‌ చేస్తుంది.
నోట్‌: కాగ్‌ అధికార విధుల గురించి రాజ్యాంగంలో స్పష్టంగా పేర్కొనలేదు. పార్లమెంట్‌ చట్టం ద్వారా అధికార విధులను నిర్ణయిస్తుంది.
- 1971లో కాగ్‌ అధికార విధుల గురించి పార్లమెంట్‌ చట్టం చేసింది. ఈ చట్టం ప్రకారం కాగ్‌ అంటే.. CAAG (Comptroller Accounts&Auditor General). 1976లో చట్టానికి సవరణ చేసి కాగ్‌ను CAG (Comptroller & Auditor General)గా మార్చారు. ఈ చట్ట సవరణ ద్వారా కాగ్‌ నుంచి అకౌంట్స్‌ విధులు వేరుచేశారు. కేవలం ఆడిట్‌ సంస్థ మాత్రమే.
- 150 ఆర్టికల్‌- కేంద్ర, రాష్ర్టాల జమా ఖర్చులు (అకౌంట్స్‌) కాగ్‌ సలహాపై రాష్ట్రపతి నిర్ణయించిన విధంగా ఉండాలి.
151 ఆర్టికల్‌- ఆడిట్‌ రిపోర్టులు
- కేంద్ర ప్రభుత్వ జమా ఖర్చుల ఆడిట్‌ రిపోర్ట్‌ను కాగ్‌ రాష్ట్రపతికి సమర్పిస్తుంది. దానిని పార్లమెంట్‌లో ప్రవేశపెట్టేలా చూడాలి.
- కాగ్‌తో పాటు కింది అధికారులు, ఉద్యోగులుంటారు
- 6000 మంది అధికారులు
- 60,000 మంది ఉద్యోగులు
- 10 మంది డైరెక్టర్‌ జనరల్స్‌ ఉంటారు.
- ప్రతి అంశంపైనా కాగ్‌ 3 దశల్లో ఆడిట్‌ చేస్తుంది.
ముఖ్యాంశాలు
కాగ్‌ను బహుళ సభ్య సంఘంగా మార్చాలని షుంగ్లు కమిటీ సిఫారసు చేసింది.
కాగ్‌పై విమర్శలు
- ఆడిటర్లకు ఆడిటింగ్‌ మాత్రమే తెలుసునని, పరిపాలనలో వారి పాత్ర పాదచారుల దారివలే చాలా ఇరుగ్గా ఉంటుంది- పాల్‌ ఆపిల్‌.బి
- కాగ్‌కు తన ఆఫీస్‌ సిబ్బందిపై ఎలాంటి పరిపాలన నియంత్రణ ఉండదు. అందుకే ఇతన్ని ‘alone wolf without chief’గా పేర్కొన్నది- సర్‌ ఫ్రాంక్‌ ట్రైబ్‌
- మొదటి భారత కాగ్‌- నరహరిరావు
- ప్రస్తుత కాగ్‌- గిరీష్‌ చంద్రముర్ము
