నన్నయ:
నన్నయ 11వ శతాబ్దానికి చెందిన చాళుక్య కాలమునాటి కవి. రాజమహేంద్రవరములోని రాజరాజ నరేంద్రుని ఆస్థాన కవి. రాజరాజ నరేంద్రుని కోరిక మేరకు అతడు సంస్కృత భారతాన్ని తెనిగించ పూనుకున్నాడు. తెలుగు భాషలో కావ్య రచనకు తగిన భాష లేని ఆ కాలంలో నన్నయ ప్రజల వాడుకలో ఉన్న తెలుగు భాషా పదాలను సమీకరించి ఆ పదాలను కావ్య భాషకు సరిపోయేట్టు చేయడానికి "ఆంధ్ర శబ్ద చింతామణి" అను తెలుగు వ్యాకరణ గ్రంధాన్ని సంస్కృతంలో రచించాడు. కావ్య రచనకు కావలసిన భాషను తయారుచేసుకుని మహాభారత అనువాదానికి పూనుకున్నాడు. సంస్కృత భారతాన్ని అనుసరిస్తూనే స్వేచ్చానువాదంతో భారతాన్ని తెలుగులో స్వీయ రచనయా అని అబ్బురపడేట్లు రచించాడు. మూలములోని కథను యథాతధంగా అనువదించక కొన్ని మార్పులు చేశాడు. మూలము నందు హిడింబి భీమునియందు తనకుగల మోహాన్ని ధర్మరాజు సమక్షాన కుంతితో చెప్పినట్లు ఉండగా నన్నయ కుంతితో రహస్యంగా చెప్పినట్లు రచించాడు. దృతరాష్ట్రుడు దుర్యోధనుడివలె దుర్వ్యసనపరుడు కాగా అతడిని సౌమ్యుడుగా చిత్రించాడు. అలాగే శకుని దుర్యోధనుని కపటద్యూత విముఖునిచేయ ప్రయత్నించినట్లు సంస్కృత భారతంలో ఉండగా శకునియే దుర్యోధనుని ప్రేరేపించినట్లు చిత్రించాడు.
ఆది, సభా పర్వాలు, అరణ్య పర్వంలో 3 అశ్వాసాలు, 142 పద్యాలు రచించి అస్తమించాడు. అతను జీవించియున్నప్పుడే సహ పండితులతో "సకల సుకవి జన వునుతుడి"గా ప్రఖ్యాతిపొందాడు. వాంగ్మయములో పదాలు చెప్పలేని భావాలను కవితా రూపాన నిర్వహించడానికి అక్షర రమ్యత మూలమున సాధించాడు. చందస్సును, చందస్సుకంటే ఉత్తమమైన నాదాన్ని తన పద్య శిల్పాన ఉపయోగించి శబ్దాలు చెప్పలేని అనుభవైకవేద్యమైన భావాలను మనోజ్ఞంగా గానం చేశాడు. ఇతనికి "ఆదికవి", "ఆంధ్ర వాగమ శాసనుడు" అను బిరుదములు కలవు.