అర్థాలంకారములు:
అర్థము వలన కవితకు అందాన్ని ఇచ్చేవి అర్థాలంకారములు. ఇవి వందకుపైగా ఉన్నాయి.
ముందుగా కొన్ని ముఖ్యమైన నిర్వచనములు :
ఉపమేయము : వర్ణించదలచిన విషయము (దేని గురించి చెప్పదలుకున్నామో అది)
ఉపమానము : పోల్చడానికి ఎంచుకున్న విషయము (దేనితో పోలుస్తున్నామో అది)
సమానధర్మము : ఉపమేయములోను, ఉపమానములోను సమానముగా ఉన్న లక్షణము లేక ధర్మము (common feature )
ఉపమావాచకము : ఉపమానకు ఉపమేయమునకు ఉన్న పోలికను తెలుపుతూ అన్వయము (relation) కుదిర్చే పదము
ఇప్పుడు సాధారణముగా ఉపయోగించే కొన్ని అర్థాలంకారములు కొన్ని నేర్చుకుందాము.
ఉపమాలంకారము : ఒక వస్తువును మరొక వస్తువుతో పోల్చి అందంగాచెప్పుటను ఉపమాలంకారము అని అంటారు. దీనిలో సాధారణముగ ఉపమేయోపమానములు, సమానధర్మము, ఉపమావాచకము ఈ నాలుగు ఉంటాయి.
ఉదా:
ఆమె ముఖము చంద్రబింబము వలె అందముగా ఉన్నది.
ఈ ఇడ్లీలు మల్లెపువ్వుల లాగ ఉన్నాయి. (ఇక్కడ సమానధర్మము లేదు!)
సూచన: ‘లాగ', ‘వలె‘, ‘లాంటి', ‘వలెనె' పదాలు ఉపమావాచకములుగా కనిపిస్తే అది సాధారణముగ ఉపమాలంకారము అవుతుంది.
రూపకాలంకారము : ఉపమేయమునకు, ఉపమానమునకు రెంటికిని భేదము ఉన్నా కూడ లేనట్లే చెప్పుటను రూపకాలంకారము అని అంటారు. అనగా, ఉపపేయమునందు ఉపమాన రూపమును ఆరోపించుట.
ఉదా:
ఈ రాజు మూడవకన్ను లేని ఈశ్వరుడు.
ఉత్ప్రేక్షాలంకారము : ఉత్ప్రేక్ష అనగా ఊహ లేక భావన అని అర్థము. అర్థము. సమానధర్మాన్ని బట్టి ఉపమేయాన్ని ఉపమానముగా “ఊహించి” చెప్పటాన్ని ఉత్ప్రేక్షాలంకారము అని అంటారు.
ఉదా:
ఆమె నవ్వు ముత్యాలు దొర్లినట్టు ఉంది.
సూచన: ఇందులో సమానధర్మము ఉండదు.
దృష్టాంతాలంకారము : రెండు వాక్యాల వేరు వేరు ధర్మాలను బింబప్రతిబింబభావముతో వర్ణించి చెబితే దానిని దృష్టాంతాలంకారము అని అంటారు. (Two sentences presented as reflections of each other)
ఉదా:
“ఉప్పుకప్పురంబు” పద్యము
అన్నానికి అరిటాకు - సున్నానికి తంబాకు - పుణ్యానికి స్వామిపాదం తాకు
యాతమేసి తోడినా ఏరు ఎండదు, పొగిలి పొగిలి ఏడ్చినా పొంత నిండదు.
అతిశయోక్తి అలంకారం : గోరింతలు కొండంతలుగా చేసి చెప్పడాన్ని అతిశయోక్తి అలంకారము అని అంటారు.
ఉదా:
కూరగాయల ధరలు ఆకాశాన్ని అంటుతున్నాయి.
ఈ భవనములు చంద్రమండలాన్ని తాకుతున్నాయి.